Zaćmienia Księżyca są, wbrew pozorom, rzadsze niż zaćmienia Słońca. Czynnikiem, który musimy uwzględnić w porównywaniu jednych z drugimi, jest ich zasięg widoczności. W przypadku zaćmienia Księżyca jest to w przybliżeniu cała półkula Ziemi – podczas, gdy dla całkowitego zaćmienia Słońca jest to wąski (maksymalnie 200-kilometrowy) pas o długości kilku tysięcy km. Trochę korzystniejszą statystykę dostaniemy, gdy weźmiemy pod uwagę częściowe zaćmienia Słońca – i tak jest w przypadku oczekiwanego zaćmienia 29 marca 2025 roku.
Do przewidywania obu typów zaćmień używamy wyspecjalizowanych programów (a tak naprawdę, to używają ich twórcy i nabywcy tych programów) opartych o matematyczny opis zjawisk fizycznych, w szczególności mechanikę nieba czy zjawiska optyczne w atmosferze (np. do wyliczenia refrakcji atmosferycznej, czyli ugięcia światła w jego dłuższej podróży przez atmosferę podczas obserwowania przez nas wschodu/zachodu Słońca).
Faza maksymalnego zaćmienia Słońca, jakie spodziewamy się zobaczyć w marcu, dla Polski nie przekroczy 26%. To znaczy, że tylko ćwierć (lub mniej, dla miast na południu Polski) promienia Słońca będzie przesłonięte przez Księżyc w nowiu. To zaćmienie częściowe, a maksymalna faza (ponad 90%) wystąpi na dalekiej północy, między Ameryką Północną a Grenlandią. Jednak nawet, gdybyśmy się tam udali, nie zobaczylibyśmy fazy całkowitej (czyli owego 100%).
Są zaćmienia, które w jednym miejscu są widoczne jako obrączkowe a w innych jako całkowite. Zaćmienie z 29 marca do żadnej z tych kategorii nie należy. Czego możemy się spodziewać przygotowując się do obserwacji? Przede wszystkim, nie patrzeć na Słońce bezpośrednio ani (tym bardziej) przez jakikolwiek instrument optyczny bez filtra przed obiektywem. Trzeba pamiętać, żeby pewnie przymocować filtr z folii mylarowej (zwanej też folią Baadera) tak, aby 99.99% promieniowania Słońca wpadającego do teleskopu, lunety, lornetki zostało „odcięte” przed przejściem przez system optyczny tegoż instrumentu.
Można oczywiście próbować takie zjawisko sfotografować. Używając czasów rzędu 1/1000 s i krótszych, lub zakładając filtr na obiektyw aparatu, powinniśmy zapewnić długą ogniskową – rzędu kilkuset mm. Oczywiście, można też pokusić się o zdjęcie z aparatu telefonicznego i jego zrobienie też ma sens – ale jakość fotografii to nie tylko liczba pikseli ale i system optyczny przez który fotografujemy. Im większa średnica obiektywu i ogniskowa, tym zdjęcie powinno mieć lepszą jakość. I trzeba też pamiętać o filtrze.
Co tym filtrem może być? Powierzchnie w niewielkim stopniu przepuszczające światło widzialne: stara płyta CD albo wnętrze dyskietki, bardzo ciemne okulary przeciwsłoneczne (przed zaćmieniem całkowitym można je kupić za kilkanaście-kilkadziesiąt zł) lub – najbardziej „profesjonalnie” – folia mylarowa. Można też spróbować z celofanem, takim materiałem w który kiedyś opakowywano kwiatki czy jak z najcieńszą folią aluminiową do pakowania żywności. Albo z maską spawalniczą.
Po tych wstępnych informacjach pora na podanie parametrów zaćmienia: jego faza i czas wystąpienia silnie zależą od miejsca obserwacji. W tym miejscu odsyłam do almanachu astronomicznego Uranii (czasopisma dla miłośników astronomii):
https://www.urania.edu.pl/pliki/almanach/2025/Bloki/Zacmienia_Sl.pdf
Wynika zeń, że w Polsce maksymalna faza zaćmienia wystąpi między 11:22 a 11:32 czasu uniwersalnego, czyli około 12:20-12:30 czasu urzędowego warszawskiego (przed zmianą czasu na letni). Słońce znajdzie się na wysokości 38-43 stopni nad horyzontem i faza wyniesie między 0.12 (dla Krakowa) a 0.26 (w Szczecinie). Zjawisko zaćmienia potrwa około 1-1,5 godziny.
Do tego, żeby obliczyć fazę zjawiska dla dowolnego miejsca na Ziemi można użyć linku:
https://theskylive.com/solar-eclipse?id=2025-03-29
Ciekawe dane i filmiki znajdują się także na stronie:
https://www.timeanddate.com/eclipse/solar/2025-march-29
Stopień aktywności słonecznej warunkuje też kształt korony słonecznej podczas zaćmienia całkowitego – czy bardzo rozległa (dla aktywnego Słońca), czy mniejsza.
Po uzupełnienie informacji o zaćmieniach odsyłam do starszego artykułu Akademii CMM:
https://cmm.imgw.pl/?page_id=26845
Doktorek